Дижитал зургын аппарат дүрс буулгах обьектоос ойсон гэрлийг цахилгаан дохионд хувирган бичиж авдаг бол хүний нүдний үүрэг ч гэрлийг мэдэрч цахилгаан дохионд хувирган тархи руу илгээх явдал юм.
Харин дижитал зургын аппарат автоматаар дүрсийн фокусыг тааруулдаг функцтэй бол хүний нүд хол болон ойр байгаа зүйлийг чөлөөтөй фокусаа тааруулан хардагаараа дижитал зургын аппараттай төстөй байна.
1, Эвэр бүрхэвч (/Cornea/- Хатуу №1 линз)
2. Солонгон бүрхүүл (/Iris/-Гэрлийн хэмжээг зохицуулах систем)
Арьс болон тухайн хүний меланины хэмжээ гэх мэтээс шалтгаалан нүдний өнгө өөр өөр байдаг.
3, Сормослог бие (/Ciliary body/-Фокусыг тохируулахад туслах)
Нүдний болор /Lens/-ыг татах утасны хүчийг өөрчилж болорын зузааны хэмжээг тохируулах олон тооны булчингаас бүрдэх бөгж маягын бүтэц.
4, Нүдний болор (/Lens/-Зөөлөн №2 линз)
Холыг харах үед нимгэн, ойрыг харах үед зузаан хэлбэрт хувирч фокусыг тохируулах булчинлаг бүтэцтэй нүдний сормослог биетэй утсаар холбогдсон байдаг. Урт нарийн эсийг журрамтай зөв эгнүүлэн тогтсон байдаг.
5, Нүдний цагаан хэсэг (/Sclera/-"Харанхуй өрөө"-ий хана)
Нүдний алимны хамгийн гадна талын давхрага бөгөөд нүдний алимны дотор хэсэг буюу "харанхуй өрөө"-г барьж байдаг. Нүдний нийт хүчний хэмжээг дэмжинэ. Мөн нарийн тайлбарлавал эвэр бүрхэвч ч нүдний цагаан хэсгийн нэг хэсэгт багтдаг.
6, Нүдний судаслаг бүрхэвч (/Choroid/-Шим тэжээлээр хангах систем)
Нүдний цагаан хэсэг болон торлог бүрхэвчийн хоорондох давхрага бөгөөд нүдний алимыг бүхэлд нь судасаар ороон шим тэжээлийг хүргэдэг. Меланин пигментыг агуулах гэрлийг нэвтрүүлэхгүй. Нэмж хэлэхэд сормослог бие, солонгон бүрхүүл нь судаслаг бүрхэвчтэй холбогдож нэг давхрагыг үүсгэдэг.
7,Торлог бүрхэвч (/Retina/-Дэлгэц)
Гэрлийг хүлээн авч цахилгаан дохионд хувиргах шиллэг биеийг агуулах давхрага бөгөөд олон төрлийн мэдрэлийн эсүүд холбогдон бүрдүүлсэн байдаг. Мөн гэрлийг хүлээн аваад зогсохгүй өөрөө дүрсийн боловсруулалт явуулдаг.
8, Шиллэг бие (/Vitreous body/-Гэрлийн нэвтрэх зам)
Линзээр цуглуулсан гэрлийг торлог бүрхэвч хүртэл дамжуулна. Бодит бие нь цэлцэгнүүр шиг зөөлөн "Sponge" учраас 99 хувь нь ус байна. Судас ч гүйж ороогүй тунгалаг бөгөөд ус хадгалах чадвараа алдахад тунгалаг биш болдог.
9, Харааны мэдрэл (/Optic nerve/-Мэдээ дамжуулах суваг)
Торлог бүрхэвч нь хүлээн авсан дүрсээ цахилгаан дохио хэлбэрээр тархинд илгээдэг. Торлог бүрхэвчийн шиллэг биеийн талын давхрагаас үргэлжлэх ойролцоогоор 1000000 ширхэг мэдрэлээс бүрдэх багц.
10, Нүдний булчин (Muscles of the eye)
Нүдний алимны чиглэх чиглэлийг тохируулна.
Хүн яаж хардаг вэ?
Нүдний булчин
Жишээлбэл энэ өгүүлбэрийг уншиж байх үед нүдний алимыг баруун зүүн тийш хөдөлгөх тохиолдолд голдуу нүдний алимны баруун зүүн талд холбогдсон гадаад болон дотоод шулуун булчин /superior rectus, inferior rectus/ агшиж сунана.
Хүн ингэж нүдний алимаа хөдөлгөсөнөөр харааны хүрээ нь дээш доош /босоо чиглэл/-д ойролцоогоор 125 хэм, баруун зүүн тийш /хэвтээ чиглэл/-д ойролцоогоор 190 хэм харж чаддаг байна.
Динамик харааны чадвар өндөртөй спортын тамирчид нүдний алимаа шалмаг хөдөлгөж чаддаг байна. Жишээлбэл бейсбол, теннисийн тамирчин бөмбөгийг цохих үед хөдөлж буй бөмбөг рүү нүдний алимаа хурдтай чиглүүлж харснаар юмыг сайтар харах харааны хүрээний төвийг бөмбөгөнд чиглүүлдэг.
Мөн аль нэг цэг рүү ширтэж байх үед ч нүдний алим байнга аажим аажимаар чичирхийлж байдаг байна. Энэ чичирхийлэл мэдрэгдэхгүй /ухамсартайгаар биш/ энгийн нүдээр харахад ч мэдэгдэхгүй.
Үнэн хэрэгтээ энэ чичирхийлэл байхгүй бол хүний нүд юм харах боломжгүй бөгөөд нүдний алимны чичирхийлэлд нүдний угт гэрэл тусах газрыг нарийн өөрчлөн залгах үүрэг байдаг. Түүний ачаар нүд харааг үргэлжлүүлдэг байна.
Дээрх 6 булчин тус тусынхаа тусгай чиглэлд нүдний алимыг хөдөлгөнө. гадна ба дотоод шулуун булчин, дээд ба доод налуу булчин, дээд ба доод шулуун булчин тус тусдаа хослон нүдний алимыг эргүүлнэ.
Насанд хүрсэн хүний нүдний алим урдаасаа хойд тал хүртлээ ойролцоогоор 25мм байх ба буланцар мэдрэл (дээд налуу булчинг агшаана.), нүдний хөдөлгөөний мэдрэл (дээд, дотоод, доод шулуун булчинг агшаана.), гадагшаа эргэх мэдрэл (гадаад шулуун булчинг агшаана.) гэсэн үндсэн мэдрэлүүдтэй байна.
Харах хүрээний хязгаар нь нүд эгц урагшаа чиглэсэн үед хөндлөн чиглэлд ойролцоогоор 190 хэм /нүүрэн талаас баруун, зүүн тийш 94 орчим хэм/, 2 нүдээрээ 3 хэмжээст харж яадах хязгаар нь ойролцоогоор 120 хэм, өнгөний өөрчлөлтийг ялгаж чадах хязгаар нь 60-120 орчим хэм, харин босоо чиглэлд харах хүрээний хязгаар ойролцоогоор 125 хэм /нүүрэн талаас дээшээ 50-55 орчим хэм, доошоо 70-80 орчим хэм/, өнгөний өөрчлөлтийг ялгаж чадах хязгаар нь 70 орчим хэм байна.
Мөн эгц урагшаа харсан үед нарийн /жижиг/ зүйлийг харж чадах хязгаарын төв нь дөнгөж 1 хэм байна. Сонирхуулахад энэ 1 хэм гэдэг нь гараа уурагш сунгаж долоовор хуруугаа гозойлгоход түүний хумсны толиотой дүйцэх хэмжээ гэж үздэг юм байна.
Хүүхэн хараа ба солонгон бүрхүүл
Гэрэл нүдний урдаас зөвхөн хүүхэн хараагаар л дамжин нүд рүү орох бөгөөд хүүхэн хараа нь солонгон бүрхүүлийн төвд байрласан цагираг хэлбэрийн бүтэцтэй нүх юм. Хүүхэн харааны хэмжээг солонгон бүрхүүлийн булчингын агшилт суналт тохируулдаг.
Гэрэл хэт хурц үед хүүхэн харааны диаметр хамгийн бага 2мм хүртэл жижиг болж /miosis/, нүдэнд орох гэрлийн хэмжээг бууруулна. Эсрэгээр гэрэл хэт бага үед хүүхэн харааны диаметр хамгийн том 8мм хүртэл томорч /mydriasis/ гэрлийн хэмжээг нэмэгдүүлдэг.
Хүүхэн харааны хэмжээг өөрчлөх солонгон бүрхүүлийн булчин 2 төрөл байдаг. Эдгээр нь төв хөсөгт байх тойрог хэлбэрийн хүүхэн харааны сфинктер булчин /sphincter pupillae muscles/ болон захын хэсэгт байх цацраг хэлбэрийн хүүхэн харааны тэлэлт булчин /dilator pupillae muscles/ байна.
Болор ба сормослог бие
Нүдээ хол байгаа цэг рүү чиглүүлэхэд нүдний дотор талын №2 линз болор нимгэн болдог. тэгээд энэ өгүүлбэр рүү буцаан чиглүүлэх үед нүдний болор зузаан болно.
Нүдний болор нь нимгэн, уян хатан хальсаар төв хэсэгээ хучсан цэлцэгнүүр шиг бүтэцтэй байна. Солонгон бүрхүүлийн үзүүрт байх сормослог бие болон болор нь нарийн утаслаг холбоос (zonula ciliaris)-оор холбогддог.
Болорыг татах утасны хүч нь сормослог биеийн булчингын ажиллагаагаар өөрчлөгддөг бөгөөд үүний үр дүнд нүдний болорын зузаан ч мөн адил өөрчлөгддөг.
Ингэж болорын зузаан өөрчлөгдсөнөөр хүн чөлөөтөй фокусладаг бол дижитал зургын аппарат линзны байршилыг урагш хойш хөдөлгөж автоматаар фокусаа тохируулдаг.
Харин амьтадын хувьд загас дижитал зургын аппаратны адил нүдний болорынхоо байршилыг хөдөлгөж фокусаа тохируулдаг байна учир нь түүний болор хатуу учраас зузааны хэмжээг өөрчилөхөд төвөгтөй байдаг.
Харин шувуу бол дан ганц болороор зогсохгүй нүдний эвэр бүрхэвчээ ч өөрчилж фокусаа тохируулдаг. Шувууны эвэр бүрхэвчийн гэрэл хугалах зэрэг нь болорынхоосоо илүү бөгөөд эвэр бүрхэвчээ томоор муруйлгаж маш ойр зайнд ч фокусаа тохируулах боломжтой.
Жишээлбэл газарт буусан хэрээ хүний нүдэнд ч харагдахгүй жижиг зүйлийг харж чадна.
Гэрлийн өнгө /долгионы урт/-өөс линзны хугалах зэрэг ялгаатай гол цэгийн байршил ч нарийн өөрчлөгддөг /өнгөний гажил/. Энэ өнгөний гажилт нь хүний нүдэнд ч байдаг бөгөөд ямар нэг долгионы уртад фокусаа тааруулсан үед өөр долгионы уртад фокусаа тааруулахад хэцүү болдог.
жишээ нь цагаан квадратын яг голд хөх квадрат байхад цагаан өнгийг фон хөх өнгийг наад талд нь байгаа жижиг квадрат гэж хардаг өнгөний ялгаанаас гүний ялгаатайгаар хардаг тохиолдол байдаг.
Линз 1 цэгээс янз бүрийн чиглэлд тархах гэрлийн шилжих чиглэлийг муруйлгаж /хугалаж/ гэрлийг дахин 1 цэгт цуглуулдаг. Линз зузаан болох тусам гэрлийг линзтэй хиллэх хэсэгт илүү хугалдаг. Үүний үр дүнд илүү ойроос хүлээн авсан гэрлийг торлог бүрхэвчинд цуглуулж ойрын юмыг фокусладаг.
Нүдний болор нь холыг харах үед сормослог биеийн булчин суларч, болорыг татах утаслагын хүч хүчтэй болно. Энэ үед болор нимгэн болно. Ойрыг харах үед сормослог биеийн булчин чангарч, болорыг татах утаслагын хүч буурна. Энэ үед болор уснаас уян харимхай учраас зузаан дугуй болон өөрчлөгдөнө.
Болорын үнэн дүр төрх бол хамгийн бага уртад хувирсан эсүүд байдаг бөгөөд энэ эсүүд нь эмх цэгцтэй ойрхон хуримтлагдсан 2000 орчим давхрагыг үүсгэсэн байдаг.
Fovea centralis /Гэрлийг цуглуулах торлогын хотойсон хэсэг/
Нүдэнд орж ирсэн гэрлийг торлог бүрхэвчинд цуглуулна. торлог бүрхэвч бүхэлдээ гэрлийг хүлээн авах тэрбум гаруй харааны эсээс тогтдог. Дижитал зургын аппаратын цэг /pixel/-ийн тоог шийдэх CCD-тэй зүйрлэвэл торлог бүрхэвч нь тэрбум гаруй цэгээр илүү гэсэн үг.
CCD-ийн цэгийн нягт тогтмол байдаг бол торлог бүрхэвчийн харааны эсийн нягт тогтмол биш, торлог бүрхэвчийн fovea centralis гэдэг хэсэгт хамгийн өндөр нягттай байна. Тийм учраас харах хүрээний гол төв хэсэгт байхгүй бол харж чадахгүй.
Хараа сайтай хүн 10 метрийн зайд байгаа 1.5мм завсарыг харж чадах бөгөөд энэ нь харааны чадварын хэмжээ нь 2,0 байна гэсэн үг юм.
Энэ харааны чадварын хязгаар нь fovea centralis-ын харааны эсийн хоорондох зайнаас хамаарах бөгөөд 2 ширхэг цэгийг ялгахын тулд наад зах нь тус тусын цэгээс ойсон гэрлийг 1 ширхэг харааны эсийг хавчиж, тус тусын харааны эсийг хүлээн авах шаардлагатай учраас юм.
Fovea centralis-ийн харааны эсийн төв харилцан 0,002мм зайд алслагдсан байна. 10м зайд байх 1.5мм завсрын өргөнөөс 2 ширхэг цэгийг ойртуулхад fovea centralis-т тус тусдаа харааны эс хүлээн авахгүй.
 |
| Landolt ring |
Харааны чадварыг хэмжих бөгж (landolt ring)-ийн завсарын өргөн харааны өнцөгтөй тохирдог. Харааны өнцөг гэдэг нь алслагдсан 2 цэгээс нүд рүү ойсон 2 ширхэг гэрлийн шулууны үүсгэх өнцөг юм. Жишээ нь 5м-т байх 1,5мм-ын завсар бол 60 хуваасны 1 хэм буюу 1 минутын харааны өнцөгтөй тохирно.
Landolt-ын завсар 1.5мм, 5м зайд байхад харах чадвар 1,0 байна. Зай нь 2 дахин их буюу 10м-т харж чадаж байвал харах чадвар 2,0 байна. Эсрэгээр 2 дахин ойртуулж 2,5м-ээс харж байвал харааны чадвар 0,5 байна.
Fovea centralis-ын харааны эсийн хоорондох зай 0,002мм бол харах өнцөгийг 120 хуваасны 1 хэм харааны чадвар 2,0-д тохирох харааны өнцөг юм.
Ихэнх шувуудын харааны чадвар 5,0-10,0 байдаг бөгөөд нүдний алиманд нь хүний fovea centralis-тай төстөй хэсэг 2 ч газарт байна. Ийм учраас урагшаа болон хажуу тийшээ нарийвчлан харж чаддаг гэж үздэг.
Тэдгээр хонхорхойнууд нь гүн учраас шиллэг бие болон торлог бүрхэвчийн заагт гэрлийг илүү хугалаж дүрсийг өргөсгөдөг байна. Мөн нэгж талбайн хэмжээнд оногдох харааны эсийн тоо нь хүнийхээс хэд дахин их байна.
Fovea centralis нь нүдний алимны угт байрлах хонхойсон хэсэг бөгөөд энд 3 төрлийн мэдрэлийн эс (харааны эс, туйлт эс /bipolar cell/, зангилааны эс /ganglion cell) харилцан холбогдсон байна. Эдгээр эсүүд хамгийн өндөр нягтралд цуглаж байдаг учраас өндөр нарийвчлалтай харж чаддаг.
Харааны эс гэрлийг хүлээн авахад цахилгаан дохиог үүсгэж 1 ширхэг харааны эсийн дохио эхлээд 1 ширхэг туйлт эс рүү илгээгдэж цааш 1 ширхэг зангилааны эс рүү илгээгддэг. Өөрөөр хэлбэл 3 төрлийн мэдрэлийн эс 1:1:1 харьцаагаар холбогдох учраас дүрсийн чанарыг бүдүүн тойм болголгүйгээр илгээнэ.
Харин торлог бүрхэвчийн дийлэнх хэсэгт олон тооны харааны эсийн дохиог 1 ширхэг зангилааны эсэд цуглуулдаг учраас цэг /pixel/-ийн тоо буурч дүрс бүдүүн тойм болдог.
Харааны эс
  |
Гэрлийн ширхэг /фотон/-ийг хүлээн авах газар болох харааны эсийн дээд үзүүрт овоорсон дугуй хавтан /disc/ байдаг.
Род эсийн дугуй хавтан мембранаас тогтсон хальсан уутанд эсийн дотор хэсэгт байдаг. Харин конус эсийн дугуй хавтан эсийн хальс болж өгдөг.
Аль альных нь хальсанд фотонтой урвалд орох материал /харааны материал/ агуулагдаж байдаг. Фотон нь харааны материалтай мөргөлдөхөд харааны эсэд хүчдэл үүсэж үүнээс үүсэх цахилгаан дохиог тархи хүртэл дамжуулдаг.
Энэ дугуй хавтангын тоо их байвал харааны материал фотонтой таарах магадлал өндөр болно.
Харааны эсийн хэлбэр нь гэрлийн мэдэллийг алдаагүй хүлээн авч чаддаг.
Нарыг харах үед 1 секунтэд нүдэнд орох фотоны тоо ойролцоогоор 5600 трилион ширхэг, шөнө алтан гадас одыг харах үед ойролцоогоор 350 мянган ширхэг байдаг (хүүхэн харааны диаметр өдөр-2мм, шөнө-5мм байх үед).
Род эс болон конус эсийн харааны материалын төрөл харилцан адилгүй, род эсийн харааны материал цахилган дохиог өсгөх /гүйдлийн хүчийг өсгөх/ шинж чанартай байдаг учраас род эсийн мэдрэмж өндөр байна.
Ерөнхийдөө тэргэл сарны туяатай дүйцэх гэрэлтэй орчинд юм харахад голдуу род эс ажиллаж, түүнээс илүү гэрэлтэй орчинд голдуу конус эс ажилладаг.
Телевиз болон кино 1 секунтэд 30 хальсны хөдөлгөөнгүй зургыг ээлж дараалан харуулах замаар хөдөлж байгаа мэтээр үзүүлдэг. Гэрэлтэй нөхцөлд анивчих цэгэн гэрлийг харуулах туршилтаас харвал хүн анивчиж байхад ойлгож чадах хязгаар 1 секунтэд 50-60 удаа анивчихыг мэдэрч байсан бол түүнээс хурдан болоход гэрлийг асаастай байгаа гэж харж байв.
Харааны материалын хэмжээ нь харах орчины гэрэлтүүлэгээс хамааран өсч буурч байдаг. Харанхуй газар харааны материал өсч бага гэрлийг хүлээн авахуйц болдог. Харанхуй газар нүд дасах хүртэл зарцуулагддаг хугацаа нь харааны материал өсөхөд шаардагдах хугацаа юм.
Ийм нөхцөлөөс гэрэлтэй газар шилжихэд олон тооны харааны материалыг зохицуулж гялбааг мэдэрдэг.
Харааны материал бол уураг болон фотоныг хүлээн авах торлогын молекулаас тогтдог. Фотоныг хүлээн авахад харааны материалын хэлбэр ялгүй өөрчлөгддөг. Фотоныг хүлээн авахын өмнө эсийн хальсанд байх натрийн ионы хаалга нээгдэж фотоныг хүлээн авч харааны материалын хэлбэрийг өөрчилөхөд тусгай 2 төрлийн уургыг дамжуулж натрийн ионы хаалгыг хаадаг.
Хаалга хаагдахад эсийн гадна талд ион хуримтлагдаж хүчдэл үүсгэдэг. Энэ өөрчилөлт нь цахилгаан дохиог үүсгэнэ. Тогтсон хугацаа өнгөрөхөд хаалга дахин нээгдэж дахин фотон хүлээн авах нөхцөл байдалд дахин орно.
Пигмент хучуур эдийн эс /pigment epithelial cell/ нь торлог бүрхэвч ба судаслаг бүрхүүлийн заагт харааны эсийг хадгалж харааны эсийг торлогын молекулаар хангадаг.
Конус эс
Хүн олон өнгийг харж чаддаг. Өнгөний төрөл нь контраст, гэрэл сүүдэр гэх мэтээс шалтгаалан хэдэн сая байх боломжтой.
Энэ өнгөний мэдрэл торлог бүрхэвчийн 3 төрлийн конус эсийн ажиллагаагаар тодорхойлогддог. Улаан конус эс, хөх конус эс, ногоон конус эс гэж нэрлэгдэх 3 төрлийн конус эсийн хүлээн авах гэрлийн долгионы урт ялгаатай байна. Нүдэнд орох гэрлийн долгионы урт ба хүчний хослолоос мэдрэгдэх өнгө өөрчилөгдөнө.
Конус эсийн хүлээн авах долгионы урт 400-700 нано метр бөгөөд хүний ялгах чадвар 490 нано метр орчимд /хөх-ногоон/, 590 нано метр орчимд /шар-улбар шар/-д хамгийн өндөр 1 нано метрийн зөрүүг ч мэдэрдэг.
Өнгийг ялгах 3 төрлийн конус эсийн хамгийн өндөр шингээх долгионы урт L конус-/Long 565 нано метр орчим/, M конус-/Middle 535 нано метр орчим/, S конус-/Short 450 нано метр орчим/ байна.
Байгалийн гэрэл нь янз бүрийн долгионы урттай гэрэл холилдсон байдаг бөгөөд дан ганц долгионы урттай монохроматик гэрэл байх үед долгионы уртын 1 нано метрийн өөрчилөлтөөс 200-250 өнгийг ялгаж харах боломжтой.
Конус эсийг агуулах харааны материалыг photopsin гэдэг. Photopsin нь 3 төрөл байдаг бөгөөд агуулах конус эсийн төрлөөс шалтгаалдаг. Photopsin-ы 3 төрлийн уургын бүрэлдхүүнийг бүрдүүлэх 350 орчим амин хүчил нь газар бүрт ялгаатай байна.
Амин хүчлийн дарааллыг өөрчилбөл шингээх долгионы урт ч өөрчилөгднө. Уургын бүрэлдхүүнд хамаарагдах гэрлийг шууд хүлээн авах торлогын молекул яг адилхан байна.
Амин хүчлийн дарааллыг тогтоох ген энгийн ба өнгө мэдрэх энгийн биш гэсэн 2 янз байна.
Өнгийг ялгаж харах конус эс fovea centralis-д хамгийн өндөр нягтралтай байна. Нийт конус эсийн 5-10% нь хөх конус эс, үлдсэн хэсэг нь 45%, 45%-ыг улаан конус эс болон ногоон конус эс эзэлдэг. Харин улаан ба ногоон конус эсийн харьцаа нь хүн бүрт харилцан адилгүй байна.
Торлог бүрхэвчийн төв хэсэг fovea centralis-ийн төвд улаан ба ногоон конус эс л байдаг бөгөөд тойргын төвөөс радиус хүртэл конус эсийн нягтрал аажимаар буурч сийрэг болдог. Fovea centralis-ийн гадна тал руу болох тусам конус эсийн хэмжээ том болно.
Нөгөө талаас fovea centralis-ийн гадна талд род эсийн нягтрал өндөр болж fovea centralis-ийн төвийн конус эсийн нягтралтай ойролцоо хэмжээнд хүрдэг.
Хэрвээ торлог бүрхэвчийг нүдний алимнаас гаргаж харвал аяга хэлбэрийн байх ба аяганы ёроолын төвд fovea centralis ба түүний залгаа /хажууд/ тархитай холбогддог харааны мэдрэлийг дамжуулах нүх /optic papilla/ байна.
Торлог бүрхэвч
Торлог бүрхэвчийн дийлэнх хэсэгт 1 ширхэг зангилааны эс нь олон тооны туйлт эсээс дохиог хүлээн авна. Мөн 1 ширхэг туйлт эс нь олон тооны харааны эсээс дохиог хүлээн авна. Нөгөө талаас 1 ширхэг харааны эсээс олон тооны туйлт рүү дохиог илгээж, 1 ширхэг туйлт эс нь олон тооны зангилааны эс рүү дохиог илгээнэ.
Цахилгаан дохиог хүлээлгэн өгөх хооронд дүрсийн өнгө болон гэрэл сүүдрийн контраст /sharp/-ыг тохируулна.
Энэ тохируулгын явцад нэмэлт амакрин эс (amacrine cell) болон хөндлөн эс (horizontal cell)-ийг ашиглана.
Жишээлбэл хөндлөн эс олон тооны харааны эстэй холбогдоно. Тэгээд холбогдсон эсүүдийн дотроос аль нэг эсийн дохиог хүлээн авахад түүнээс бусад харааны эсийн дохиог бууруулна. Амакрин эс ч зангилааны эс болон туйлт эсийн залгаасыг холбож дүрсийг тохируулдаг.
Ингэж боловсруулагдсан цахилгаан дохио тархи руу илгээгддэг.
Зангилааны эс (ganglion cell)
Тархинд цахилгаан дохиог илгээнэ.
Туйлт эс (bipolar cell)
Харааны эс болон зангилааны эсийн хооронд мэдээлэл дамжуулна.
Харааны эс (rod cell, cone cell)
Гэрлийг хүлээн авч цахилгаан дохионд хувиргана.
Амакрин эс (amacrine cell)
Зангилааны эс болон туйлт эсийн залгаасыг зэрэгцээ холбож дүрсийн боловсруулалтыг дэмжинэ.
Хөндлөн эс (horizontal cell)
Харааны эсийг зэрэгцээ холбож дүрсийн боловсруулалтыг дэмжинэ.
Мюллер эс (muller cell)
Мэдрэлийн эсийн завсрыг бөглөж торлог бүрхэвчийг тогтоон барина.
Торлог бүрхэвчээс тархи руу
Хүний хоёр нүдний алим багахан зайд алслагдан байрлаж байдаг. Зүүн нүдний торлогт тусах дүрс болон баруун нүдний торлогт тусах дүрс нарийндаа бол зөрүүтэй байдаг. /баруун зүүний зөрөөг тархинд илрүүлэн дүрсийн боловсруулалтыг хийдэг./
Торлог бүрхэвчинд туссан дүрс мэдээлэл дамжуулах суваг болох харааны мэдрэлээр дамжин цахилгаан дохио тархинд хүрдэг. Баруун зүүн 2 харааны мэдрэл солбицож /солбилцсон хэсгийг optic chiasm/ дамжуулах суваг цаашид lateral geniculate nucleus-аас тусгай суваг /optic projection fibers/-тай залгагдана.
Энэ тусгай суваг нь тархины хойд толгойн хэсэгт primary visual cortex (V1) гэж нэрлэгдэх тархины хэсэгтэй холбогдоно. /primary visual cortex-ийг анхан шатны харааны гадаргуу гэж орчуулаад цаашид ашиглана./
Тархины анхан шатны харааны гадаргууд хүрсэн дүрс цааш тархины тусгай хэсгүүд рүү илгээгдэнэ. Тэдгээр хэсгүүдэд мэдээлэл боловсруулагдсаны үр дүнд юмыг харж ойлгодог.
Одоогоор харааны мэдрэмжийн мэдээллийг боловсруулах тархины хэсэг, 16 хэсэг байгаа нь мэдэгдээд байгаа бөгөөд эдгээр нь нарийн сүлжээг үүсгэсэн байдаг.
Эдгээр хэсгүүд дүрсийн өнгө ба хэлбэр, хөдөлгөөн, хэмжээсийг тодорхойлох боловсруулалтыг хийдэг. Үүнд (IP0-IP4, V3a, V3b, V3, V2, V1, hV4, VO1-VO2, hMT, LO1-LO2 ) хэсгүүд багтана.
Баруун зүүн торлогт туссан дүрснээс харах хүрээний зүүн талын хэсгийг бөөгнүүлж баруун тархины талын lateral geniculate nucleus-аар дайран өнгөрч баруун тархины талын анхан шатны харааны гадаргуу руу илгээгддэг. Яг үүнтэй адил харах хүрээний баруун талын хэсгийг бөөгнүүлж зүүн тархины талын lateral geniculate nucleus-аар дайран өнгөрч зүүн тархины талын анхан шатны харааны гадаргуу руу илгээгддэг.
Анхан шатны харааны гадаргууд харах хүрээний яг төв хэсэгт тохирох хэсгийг өргөтгөдөг.
Харах хүрээг гол төв хэсэг болон түүний эргэн тойрны хэсэг, мөн нэг л нүдэнд харагдах хэсэг гэж хуваадаг.
Харааны мэдрэл нь торлог бүрхэвчийн зангилааны эсээс үргэлжлэх ойролцоогоор 1000000 нарийхан утаслагын (axon) багцаас бүрддэг. Тархины гүнд байх lateral geniculate nucleus хүртэл үргэлжлээд lateral geniculate nucleus-ийн мэдрэлийн эстэй залгагдана.
Lateral geniculate nucleus-ийн мэдрэлийн эсийн axon нь тархины гадаргуу /их тархины гадаргуу/-д байрлах анхан шатны харааны гадаргуутай холбогддог.
;
